Στο σημερινό μας άρθρο, θα ασχοληθούμε με τη φτωχοποίηση τη υπαίθρου, η οποία ήταν η βαθύτερη αιτία που ανάγκασε τους αγρότες να βγουν στους δρόμος με τα τρακτέρ τους!
Η φτωχοποίηση δεν είναι ένα σχήμα λόγου· είναι μία πραγματικότητα. Δυστυχώς, πολλά αγροτικά νοικοκυριά αδυνατούν να καλύψουν τα στοιχειώδη έξοδα διαβίωσης από το αγροτικό τους εισόδημα, που έχει συρρικνωθεί λόγω των χαμηλών τιμών που επικρατούν στην αγορά τα τελευταία χρόνια.
Έτσι, η επιδότηση της βασικής ενίσχυσης της ΚΑΠ, καθίσταται πλέον αναγκαία για την επιβίωση των παραγωγών. Όμως, όταν αυτή δεν καταβάλλεται έγκαιρα, ενώ ταυτόχρονα είναι και «πετσοκομμένη», τότε η οργή φουντώνει και τα τρακτέρ βγαίνουν στους δρόμους!
Η ακρίβεια
Πολλοί αναλυτές αποδίδουν τις χαμηλές τιμές παραγωγού στις αθρόες εισαγωγές που γίνονται στην Ευρώπη από τρίτες χώρες, αλλά και στην πίεση που ασκούν οι αλυσίδες των σούπερ μάρκετ στους προμηθευτές τους. Πράγματι, αυτά συμβαίνουν, ωστόσο γνωρίζοντας αρκετά καλά τα κανάλια διακίνησης των φρέσκων φρούτων και λαχανικών, έχουμε διαπιστώσει ότι τη μεγαλύτερη ευθύνη για τις χαμηλές τιμές παραγωγού –αλλά και για την ακρίβεια, η οποία έχει γονατίσει όλους τους Ευρωπαίους καταναλωτές- τη φέρουν οι αλυσίδες, καθώς διαθέτουν δαπανηρά συστήματα logistics, αποθήκευσης, ψύξης και μεταφοράς. Το κόστος αυτό μεταφέρεται στη λιανική τιμή, με αποτέλεσμα ο καταναλωτής να πληρώνει όχι μόνο την αξία του προϊόντος, αλλά και την πολυπλοκότητα της εφοδιαστικής αλυσίδας.
Την ίδια στιγμή, οι παραγωγοί βρίσκονται σε δυσμενή θέση, καθώς η ισχύς των αλυσίδων τούς επιβάλλει συχνά:
- χαμηλές τιμές παραγωγού,
- αυστηρούς όρους συνεργασίας,
- καθυστερημένες πληρωμές,
- συμμετοχή σε προσφορές που επιβαρύνουν τον ίδιο τον παραγωγό, χωρίς να μειώνονται οι τιμές στα ράφια!
Αναπόφευκτα, αυτή η συμπίεση τιμών μειώνει το εισόδημα των παραγωγών, στερώντας τους μάλιστα τη δυνατότητα να βελτιώσουν τις υποδομές τους· έτσι, οι καλλιέργειες αλλά και η ύπαιθρος γενικότερα, εγκαταλείπονται από τους νέους. Κατά συνέπεια δε, η αποδυνάμωση της υπαίθρου οδηγεί τη χώρα σε δημογραφική συρρίκνωση, απώλεια τοπικών οικονομικών δραστηριοτήτων, καθώς και εξάρτηση από εισαγωγές. Βέβαια, δεν είναι μόνο οικονομικό το θέμα της εγκατάλειψης της υπαίθρου, αλλά και γεωπολιτικό πρόβλημα, αφού μία χώρα που δεν παράγει τροφή, είναι ευάλωτη σε κρίσεις.
Τι κάνουν άλλες χώρες;
Φυσικά, η Ελλάδα δεν είναι η μόνη χώρα που αντιμετωπίζει το πρόβλημα της υπερβολικής συγκέντρωσης δύναμης στο λιανεμπόριο. Σε πολλές χώρες όμως, η κυβέρνηση παρεμβαίνει ενεργά ώστε να μην κυριαρχούν απόλυτα οι μεγάλες αλυσίδες. Ας δούμε κάποια παραδείγματα:
Η Γαλλία έχει θεσπίσει:
- νόμους που απαγορεύουν τις υπερβολικά χαμηλές τιμές παραγωγού (για προστασία αγροτών),
- έλεγχο στις προωθητικές ενέργειες ώστε να μην επιβαρύνουν τον παραγωγό,
- περιορισμούς στο άνοιγμα μεγάλων καταστημάτων ανά περιοχή,
- αυστηρή αντιμονοπωλιακή εποπτεία.
Αποτέλεσμα αυτών των μέτρων είναι να υπάρχει ισχυρή τοπική παραγωγή, προστατευμένες μικρές επιχειρήσεις, καθώς και πιο δίκαιη αλυσίδα τροφίμων.
Επίσης και η Ιταλία στηρίζει το μικρό λιανεμπόριο, θεσπίζοντας:
- χαμηλότερους φόρους και επιδοτούμενα ενοίκια για μικρά καταστήματα,
- οικονομική ενίσχυση τοπικών δικτύων παραγωγών–καταστημάτων.
Μπορεί η Ελλάδα να υιοθετήσει τέτοιες λύσεις;
Φυσικά και μπορεί, αρκεί να υπάρχει πολιτική βούληση, αλλά όπως έχουμε διαπιστώσει, τέτοιες πολιτικές δεν βρίσκονται στην ατζέντα της σημερινής κυβέρνησης. Είναι αναγκαίο να δημιουργηθεί ένα παράπλευρο μοντέλο λιανικής πώλησης, εκτός από το θεσμό των λαϊκών αγορών, το οποίο θα ενισχύσει τον ανταγωνισμό και θα περιορίσει τη δεσπόζουσα θέση των αλυσίδων.
Οι παράγοντες που ευνοούν τέτοιες λύσεις στη χώρα μας είναι η πλούσια αγροτική παραγωγή, ο πολύ σημαντικός αριθμός μικρών επιχειρήσεων –που δυσκολεύονται ακόμα και να επιβιώσουν-, η απογοήτευση των καταναλωτών από την άνοδο των τιμών, αλλά και η επιθυμία τους για τα τοπικά προϊόντα.
Τι άλλο χρειάζεται για να προκύψει ένα μοντέλο λιανικής πώλησης που θα περιορίσει την ισχύ των αλυσίδων;
- Θεσμική ενίσχυση συνεταιριστικών σούπερ μάρκετ.
- Νόμοι κατά του «αθέμιτου ανταγωνισμού» των αλυσίδων.
- Περιορισμοί στην υπερσυγκέντρωση αγοράς.
- Προώθηση μικρών παντοπωλείων – μανάβικων, μέσω φορολογικών κινήτρων και επιδότησης του ενοικίου τους!
- Εθνικό πλαίσιο προστασίας του αγροτικού εισοδήματος.
Συμπέρασμα
Η διεθνής εμπειρία αποδεικνύει ότι η κυριαρχία των μεγάλων αλυσίδων δεν είναι μονόδρομος· χώρες όπως η Γαλλία, η Ιταλία και οι σκανδιναβικές οικονομίες έχουν αναπτύξει δίκαια, ισορροπημένα και αποτελεσματικά συστήματα λιανικής.
Εφαρμόζοντας στοχευμένες πολιτικές και ενισχύοντας μικρότερες, πιο συμμετοχικές δομές, μπορούν να συνυπάρξουν χαμηλές τιμές, δίκαια εισοδήματα και βιώσιμη τοπική παραγωγή.
Η Ελλάδα μπορεί –και πρέπει- να αξιοποιήσει αυτά τα παραδείγματα.
Μία πιο δίκαιη, αποκεντρωμένη και δημοκρατική αγορά τροφίμων δεν είναι ουτοπία! Είναι εφικτή, εφόσον βέβαια υπάρξει πολιτική βούληση και ενεργή συμμετοχή καταναλωτών και παραγωγών.
Τάκης Ορφανός
Εκδότης Περιοδικού Φρουτονέα
takis@froutonea.gr
