Δυστυχώς, για ακόμα μία φορά θα ασχοληθούμε με τον αθέμιτο ανταγωνισμό, που αυτήν την περίοδο οργιάζει σε όλους τους παραγωγικούς τόπους της χώρας. Ιδιαίτερα δε στη Βόρεια Ελλάδα, η οποία έχει κατακλυστεί από μικρά και μεγάλα φορτηγά διαφόρων Βαλκάνιων διακινητών, οι οποίοι αγοράζουν ποικιλία προϊόντων κατευθείαν από το χωράφι, με ως επί το πλείστον παραποιημένα παραστατικά.
Αναμφίβολα, η ελληνική παραγωγή φρέσκων φρούτων και λαχανικών αποτελεί έναν από τους πιο δυναμικούς εξαγωγικούς τομείς της αγροτικής οικονομίας. Εκατοντάδες χιλιάδες τόνοι επιτραπέζιων σταφυλιών, ακτινιδίων, εσπεριδοειδών και κηπευτικών εξάγονται κάθε χρόνο σε αγορές της Ευρώπης –αλλά και πέραν αυτής-, στηρίζοντας όχι μόνο τις τοπικές κοινωνίες, αλλά και τη διεθνή φήμη των ελληνικών προϊόντων. Ωστόσο, το θεμέλιο αυτό πλήττεται συστηματικά από ένα φαινόμενο που, αν δεν αντιμετωπιστεί εδώ και τώρα, απειλεί να εκτροχιάσει κάθε προοπτική: τον αθέμιτο ανταγωνισμό.
Πώς στρεβλώνεται η αγορά
Ο αθέμιτος ανταγωνισμός στο χώρο των φρέσκων φρούτων και λαχανικών, εκδηλώνεται με διάφορους τρόπους. Πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι:
- Οι αδήλωτες συναλλαγές χωρίς την έκδοση παραστατικών, που συνεπάγονται απώλεια ΦΠΑ και δημιουργία άνισου πεδίου ανταγωνισμού έναντι των συνεπών επιχειρηματιών. Το «μαύρο χρήμα» δηλαδή, που ζητούν οι παραγωγοί και οι διακινητές, για να συνάψουν μία συναλλαγή.
- Ελληνοποιήσεις εισαγόμενων προϊόντων, όπου φρούτα και λαχανικά ξένης προέλευσης παρουσιάζονται ως ελληνικά, παραπλανώντας τον καταναλωτή και πλήττοντας την εγχώρια παραγωγή.
- Ανεξέλεγκτη λειτουργία λαϊκών αγορών και πλανόδιου εμπορίου, όπου δεν τηρούνται στοιχειώδεις κανόνες ιχνηλασιμότητας και έκδοσης νόμιμων παραστατικών.
- Αθέμιτες εμπορικές πρακτικές από τις αλυσίδες και άλλους ισχυρούς «παίκτες» της αγοράς, που επιβάλλουν εξευτελιστικές τιμές, ή επιστροφές αδιάθετων προϊόντων στους παραγωγούς, χωρίς αποζημίωση.
Όλες αυτές οι πρακτικές, οδηγούν σε στρέβλωση της αγοράς, απώλεια δημοσίων εσόδων, αποθάρρυνση των νέων αγροτών, καθώς και αθέμιτη μετατόπιση μεριδίων αγοράς προς όσους παρακάμπτουν τη νομιμότητα
Σε όποια παραγωγική ζώνη και να πάμε, από την Καβάλα ως την Ιεράπετρα, ακούμε τα ίδια από τους υγιείς διακινητές:
«Εμείς συσκευάζουμε τα προϊόντα σύμφωνα με την νομοθεσία, πληρώνουμε όλες τις ασφαλιστικές εισφορές και φόρους, ενώ δίπλα μας κάποιος που δουλεύει “στο περίπου”, πουλάει 10 λεπτά φθηνότερα και παίρνει την αγορά».
Πού εντοπίζονται τα κενά και οι αδυναμίες;
Η βασική αδυναμία των μέτρων δεν είναι τόσο στο σχεδιασμό, όσο στην εφαρμογή τους. Πιο συγκεκριμένα:
- Ανεπαρκείς έλεγχοι: Οι ελεγκτικοί μηχανισμοί είναι υποστελεχωμένοι και δεν διαθέτουν επαρκή εξοπλισμό ή ψηφιακή υποστήριξη για να καλύψουν το εύρος της αγοράς.
- Καθυστερημένες ποινές: Οι διοικητικές και ποινικές διαδικασίες είναι χρονοβόρες, επιτρέποντας στους παραβάτες να συνεχίσουν τη δράση τους για μεγάλο διάστημα.
- Έλλειψη συνεργασίας μεταξύ φορέων: Η απουσία διαλειτουργικότητας μεταξύ των βάσεων δεδομένων ΕΛΓΟ, ΑΑΔΕ, ΟΠΕΚΕΠΕ , ΔΑΟΚ και άλλων φορέων, εμποδίζει την ταχεία ταυτοποίηση παραβατικών πρακτικών.
- Πολιτική απροθυμία: Σε ορισμένες περιπτώσεις παρατηρείται δισταγμός στην επιβολή κυρώσεων, όταν εμπλέκονται ισχυρά συμφέροντα ή πολιτικά συνδεδεμένες επιχειρήσεις.
- Έλλειψη κινήτρων για τους συνεπείς: Οι παραγωγοί που τηρούν τους κανόνες δεν επιβραβεύονται ούτε με φορολογικά, ούτε με χρηματοδοτικά πλεονεκτήματα. Οι εξαγωγείς που επενδύουν σε ποιότητα, πιστοποιήσεις, κανονιστική συμμόρφωση και ορθές πρακτικές, βλέπουν τον κόπο τους να αδικείται.
Έτσι, βλέπουμε ότι όποτε οι ελεγκτικοί μηχανισμοί είναι αδύναμοι ή απλώς αδιάφοροι, τότε οι συνεπείς επαγγελματίες οδηγούνται στα όριά τους. Χαρακτηριστικά, πολλές φορές, για να μη χαθεί μια αγορά, οι συνεπείς επαγγελματίες αναγκάζονται να πιέσουν τις τιμές σε μη βιώσιμα επίπεδα, ή να απορρίψουν εξαγωγικά πλάνα για τα οποία έχουν γίνει επενδύσεις σε υποδομές, εργατικό δυναμικό και υλικά συσκευασίας.
Τι μπορεί να γίνει –και τι οφείλεται να γίνει
Η καταπολέμηση του αθέμιτου ανταγωνισμού δεν μπορεί να βασίζεται μόνο στις καλές προθέσεις, ενώ έχει αποδειχθεί ότι τα μέτρα που έχουν ληφθεί έως σήμερα είναι ανεπαρκή. Από την πλευρά του, το περιοδικό ΦΡΟΥΤΟΝΕΑ έχει κατ’ επανάληψη αναδείξει την ανάγκη για μεταρρυθμίσεις στο χώρο της παραγωγής και διακίνησης των φρέσκων φρούτων και λαχανικών.
Οι επαγγελματίες, τα μέλη συνεταιρισμών και οι σοβαροί εξαγωγείς, δεν ζητούν χάρη: Ζητούν ίδιο παιχνίδι για όλους –και πιο συγκεκριμένα, για την αντιμετώπιση του αθέμιτου ανταγωνισμού προτείνουν τα παρακάτω:
- Ανεξάρτητη αρχή παρακολούθησης της αγοράς αγροτικών προϊόντων, που θα δημοσιεύει αναφορές, θα προτείνει παρεμβάσεις και θα ενεργοποιεί μηχανισμούς ελέγχου.
- Αυστηροί και στοχευμένοι έλεγχοι σε σημεία κρίσης, όπως οι πύλες εξόδου (λιμάνια, τελωνεία).
- Κίνητρα για τους συνεπείς: Μείωση φορολογίας, πρόσβαση σε προγράμματα και αδειοδοτήσεις fast track για όσους τηρούν πλήρως τη νομιμότητα.
- Ενίσχυση των συνεταιρισμών και των ομάδων παραγωγών, με έλεγχο των μελών και κοινή εμπορική στρατηγική, ώστε να αποδυναμωθεί η ατομική –και συχνά παρασκηνιακή- διαπραγμάτευση με εμπόρους.
- Δημιουργία μαύρης λίστας εξαγωγέων και διακινητών, που έχουν παραβιάσει τη νομοθεσία ή έχουν πλήξει με τις πρακτικές τους τη φήμη της χώρας, με επιβολή προστίμων, αφαίρεση αδειών και ποινικές διώξεις.
- Καμπάνιες ενημέρωσης στο εξωτερικό, για την προστιθέμενη αξία των πιστοποιημένων ελληνικών προϊόντων.
- Επιπλέον, η συνεργασία με τους ίδιους τους αγρότες είναι κρίσιμη. Οι οργανώσεις παραγωγών, τα επιμελητήρια και οι συνεταιρισμοί οφείλουν να λειτουργούν όχι μόνο ως εμπορικές μονάδες, αλλά και ως θεματοφύλακες της διαφάνειας και της ηθικής στον κλάδο.
Συμπέρασμα
Στα ΦΡΟΥΤΟΝΕΑ, το φωνάζουμε χρόνια: Όσο αφήνεται να ανθεί στον κλάδο των φρέσκων φρούτων και λαχανικών ο αθέμιτος ανταγωνισμός, δεν θα έρθουν ποτέ καλές ημέρες για τον κλάδο. Ο αθέμιτος ανταγωνισμός είναι αρρώστια, και αν δεν την κόψουμε, θα σαπίσει όλο το δέντρο.
Η πολιτεία έχει κάνει κάποια βήματα προς τη σωστή κατεύθυνση, ωστόσο η πραγματικότητα στην αγορά δείχνει ότι αυτά δεν αρκούν. Αδιαμφισβήτητα, ο αθέμιτος ανταγωνισμός εξακολουθεί να στραγγαλίζει τους υγιείς επαγγελματίες και να υπονομεύει το μέλλον της ελληνικής αγροτικής παραγωγής. Η αντιμετώπισή του απαιτεί ολοκληρωμένη στρατηγική, πολιτική βούληση, τεχνολογικά εργαλεία, καθώς και συμμετοχή όλων των κρίκων της αλυσίδας.
Η ελληνική παραγωγή φρούτων και λαχανικών μπορεί να αποτελέσει πρότυπο ποιότητας και εξωστρέφειας, αυτό όμως δεν μπορεί να γίνει χωρίς ισότιμους όρους για όλους.
Κι επειδή μας διαβάζουν οι άνθρωποι που παίρνουν αποφάσεις, τους επισημαίνουμε για ακόμα μια φορά: Αν δεν γίνει τώρα ξεκάθαρη στροφή στη διαφάνεια, στους ελέγχους και στην υποστήριξη των νόμιμων επαγγελματιών, σε λίγα χρόνια θα έχουμε μείνει με λιγότερους εξαγωγείς, πιο φτωχούς παραγωγούς, αλλά και φήμη… στα Τάρταρα.
Η αγορά δεν αντέχει άλλο τον αθέμιτο ανταγωνισμό! Ή θα εξαλειφθεί εδώ και τώρα, ή δεν θα μείνει τίποτα όρθιο στον κλάδο των φρέσκων φρούτων και λαχανικών.
Τάκης Ορφανός
Εκδότης Περιοδικού Φρουτονέα
takis@froutonea.gr
